Programma 1. Welzijn en zorg

De begrotingsprogramma’s 1, 2 en 3 gaan over het sociaal domein in Oss. In de drie hoofdstukken staan veel verschillende deelonderwerpen. In de alinea’s hier direct onder staat wat ons bindt in het sociaal domein.

Vanuit het sociaal domein werken wij aan een veerkrachtige en inclusieve samenleving in Oss. Wij streven ernaar dat iedere inwoner kan meedoen. Wij doen dat vanuit de volgende waarden:

• Mens centraal . We stellen de mens centraal, we sluiten aan bij wat mensen zelf willen en kunnen. We doen hierbij recht aan de waardigheid van iedere inwoner van Oss. Inwoners willen zoveel mogelijk eigen regie en verantwoordelijkheid over hun leven en hun leefomgeving. Zij doen en kunnen veel zelf en samen met hun omgeving. Zorg voor elkaar en vrijwilligerswerk, bijvoorbeeld bij sportclubs, scholen en culturele instellingen, is van grote meerwaarde voor de gemeenschap.
• Nabijheid. We weten wat er leeft en speelt in buurten, wijken, dorpen, stadjes. We kennen de inwoner en de inwoner kent ons. Daarom zijn we makkelijk benaderbaar. Ondersteuning is nabij en waar mogelijk ingebed in de sociale structuur in de dorpen en wijken. Zodat we bijdragen aan actieve en verantwoordelijke gemeenschappen.
• Eenvoud. We werken vanuit de bedoeling en doen wat nodig is, passend bij de inwoner en zijn mogelijkheden. We maken steeds de afweging hoe we administratieve processen voor inwoners, onze samenwerkingspartners en de gemeentelijke organisatie kunnen vereenvoudigen.
• Vakmanschap en partnerschap. Onze medewerkers zijn deskundig, hebben de juiste competenties en blijven leren. Ze zijn hierbij in staat waarderend en zonder vooroordeel het gesprek aan te gaan. Goede ondersteuning voor onze inwoners kan de gemeente niet alleen. We hebben de partners in het sociaal domein nodig om hieraan bij te dragen. Daarom bouwen we aan netwerken en participeren hier actief in. Professionals vanuit verschillende afdelingen en organisaties en inwoners werken waar nodig integraal samen. Hierbij is de Samenwerkwijze uitgangspunt .

Schaarste en houdbaarheid zorg
Onze samenleving staat voor grote veranderingen. Door ontwikkelingen op demografisch gebied, vooral de vergrijzing, zien we dat ons systeem van sociale zekerheden onder druk komt te staan. De zorgvraag neemt de komende jaren toe en wordt vaak ook nog complexer. Tegelijkertijd is sprake van voorzieningen in dorpen en wijken die onder druk staan, een oplopende personeelsschaarste en een wooncrisis die ook kwetsbare inwoners raakt. Tot slot hebben we te maken hebben met een afvlakking en hier en daar krimp van de financiële compensatie door de rijksoverheid en een aanzienlijke kostenstijging. Waar we de afgelopen decennia vanuit de overheid ondersteuning boden aan het individu is het nu en in de toekomst noodzakelijk dat ook onze inwoners elkaar ondersteunen. Dit is niet alleen noodzakelijk vanuit een kostenperspectief, we moeten schaarste herverdelen, maar ook vanuit een arbeidsmarktperspectief. We hebben iedereen nodig.

Op dit moment werken we aan een beleidskader Wmo 2025-2029. Hierin werken we ook de speerpunten uit deze kadernota uit. We volgen de demografische en landelijke ontwikkelingen zoals de resultaten van het houdbaarheidsonderzoek Wmo dat momenteel wordt uitgevoerd door het ministerie van VWS en de VNG. Dit onderzoek richt zich op de duurzame bestuurlijke en financiële verhoudingen tussen het Rijk en gemeenten op het gebied van de Wmo. Of de overgang van het abonnementstarief naar de inkomensafhankelijke eigen bijdrage Wmo vanaf 1 januari 2026. Werken aan een toekomstbestendig zorgstelsel vereist domeinoverstijgende afstemming en afstemming met onder andere programma 2, 3, 7 (wonen) en 10.

Een sterke sociale basis kan een belangrijke bijdrage leveren aan de houdbaarheid van de zorg. Daarom blijven we investeren in de sociale basis, met enkele speerpunten.

• Mantelzorg: We maken nieuw mantelzorgbeleid dat ingaat vanaf 2025. Hiertoe voeren we een (jaarlijkse) behoeftepeiling onder mantelzorgers uit. De focus ligt onder andere op toegankelijke, vindbare voorzieningen en informatie zodat de mantelzorgers en zorgvrijwilligers toegerust zijn om hun dierbare te ondersteunen. Daarnaast blijft de waardering belangrijk en denken we aan het vergroten van mantelzorgbewustzijn in de domeinen zorg, welzijn, wonen, werk en onderwijs.
• Jongerenwerk: In 2024 werken we aan een nieuwe visie en beleidskader rond het jongerenwerk en jongerenontmoetingsplekken in Oss. Verschillende ontwikkelingen vragen om een visie. We zien dat de behoefte van jongeren aan verandering onderhevig is, en ONS welzijn ervaart dat onvoldoende capaciteit beschikbaar is om goed in te kunnen zetten op bijvoorbeeld scholen en in de wijken. Hierbij zoeken we de verbinding met de ondersteuningsstructuur op het onderwijs en het veiligheidsdomein (programma 8), waar aandacht is voor Jeugd en veiligheid en de zogenaamde jonge aanwas.
• Inclusie: We werken in 2024 aan een lokale inclusie agenda waar we in 2025 uitvoering aan gaan geven.

Substitutie kan een belangrijke bijdrage leveren aan het omgaan met schaarste en meer mensen helpen met hetzelfde geld. We zetten op verschillende manieren in op substitutie, bijvoorbeeld door individuele ondersteuning om te buigen naar collectieve en voorliggende voorzieningen.

Substitutie Wmo-middelen

• In 2023 is het Zorgbuurthuis 't Hageltje gestart. Di t experiment is erop gericht om zorg binnen de Wmo beter en goedkoper te organiseren door zelfredzaamheid, samenredzaamheid en informele zorg maximaal te stimuleren. Voor de jaren 2023 tot en met 2026 wordt voor dit initiatief een lumpsum bedrag uit de Wmo-middelen verstrekt. We verzamelen hierbij informatie die kan bijdragen aan deelname van de zorgverzekeraar bij een eventueel vervolg.
• In Berghem en in Lith draaien twee dagontmoetings-initiatieven voor inwoners met (beginnende) dementie of andere gezondheidsbeperking. Ook op andere plekken is een initiatief net gestart of in ontwikkeling. De eerste ervaringen laten zien dat we hiermee geïndiceerde dagbesteding uitstellen of voorkomen. Ons streven is om dagontmoeting structureel uit Wmo-middelen te kunnen financieren.
• Bij huishoudelijke verzorging gaan we in samenwerking met de aanbieders werken aan reablement, ofwel ouderen coachen om gezonder te leven waardoor ze in staat zijn zelf meer huishoudelijke taken zelf te doen.

Proeftuin Oss
Het experiment in de Proeftuinwijken is erop gericht om meer mensen (preventief en collectief) te helpen voor hetzelfde geld door domeinoverstijgend samen te werken in een wijknetwerk. Hierbij werken en financieren we gebiedsgericht. Eind 2025 leggen we een besluit voor om al dan niet door te gaan met de werkwijze in de proeftuin Oss zoals die momenteel in de Ruwaard en Ussen wordt uitgevoerd.

We hebben in 2025 specifiek aandacht voor de ondersteuning van kwetsbare groepen zodat ook zij kunnen blijven meedoen, ook in tijden van schaarste.

• Vitaal ouder worden: Tot aan 2040 groeit de groep ouderen in verhouding fors. Ook bereiken mensen steeds vaker een hoge leeftijd. Deze groep heeft een grotere behoefte aan ondersteuning vanwege chronische aandoeningen als dementie, of vaak combinaties van aandoeningen. In afstemming met de woonzorgvisie en mantelzorgbeleid hebben we in 2025 meer aandacht voor deze groep.
• Psychisch kwetsbaar: De ondersteuning van psychisch kwetsbare inwoners blijft ook de komende jaren een belangrijk thema. Onder andere door te investeren in passende woonvoorzieningen, een transformatie van de maatschappelijke opvang naar kleinschalige, kortdurende opvang en een nieuwe regionale aanpak dakloosheid.

Domeinoverstijgende samenwerking is een duidelijk wens van inwoners, het draagt bij aan effectievere zorg en aantrekkelijker werk voor professionals, en het helpt de financiële schaarste zoals beschreven in de inleiding te verminderen.

Samenwerking medisch domein en huisartsen
Het is voor de toekomstbestendigheid van zorg van essentieel belang dat het sociaal domein en het medisch domein samenwerken. Omdat beide domeinen nu gefinancierd worden door verschillende stelsels zijn er hindernissen die doorbroken moeten worden.

• Huisartsen: We blijven inzetten op maximale samenwerking met HUMO (samenwerkingsorganisatie voor Huisartsen) en de huisartsen in Oss om deze hindernissen het hoofd te bieden. Ook werken we samen rond het huisartsentekort, bij de Proeftuin Oss en bij IZA en GALA. Een belangrijke stap is de investering van HUMO in een projectmedewerker gebiedsgericht werken.
• Het Integraal zorgakkoord (IZA): Het IZA en het regioplan dat in onze regio is opgesteld hebben een flinke impuls gegeven aan regionale samenwerking met het medische domein, het zorgkantoor en de zorgverzekeraar. Ook het plan dat momenteel wordt opgesteld door de sub-regio Samen in gezondheid om een aanvraag vanuit de IZA transformatiemiddelen te doen, moet hier aan bijdragen.

Samenwerking ruimtelijk domein en veiligheid

• De samenwerking die we de afgelopen periode in gang gezet hebben met het ruimtelijk domein, intensiveren we in 2025 verder. Denk aan wonen en zorg (de woonzorgvisie), advisering bij de Intaketafel bij complex ruimtelijke initiatieven, programma Schadewijk, gezonde leefomgeving en de omgevingsvisie.
• Samenwerking tussen zorg en veiligheid is onder andere belangrijk bij de aanpak van personen met onbegrepen gedrag. We hebben de afgelopen periode geïnvesteerd in deze samenwerking, onder andere door de verdere ontwikkeling van het AVE-model (Aanpak Voorkomen Escalatie). In 2025 werken we verder aan de implementatie hiervan, samen met onze partners.

We blijven zorgen voor de best passende hulp voor de meest kwetsbare kinderen. Dat betekent dat we een variatie aan specialistische hulp in onze regio nastreven. De Landelijke Hervormingsagenda Jeugdhulp is voor ons de komende jaren een belangrijke leidraad. De ontwikkelingen hierin van sterke sociale teams, minder residentiële hulp, kwaliteitsverbetering en monitoring sluiten aan bij onze inhoudelijke uitgangspunten, die wij in het Regionaal Beleidsprogramma hebben vertaald in 6 programmalijnen. Naast inhoudelijke ontwikkelingen gericht op verbetering van zorg voor onze jeugd, stelt het ons ook voor de opdracht tot kostenbeheersing. Het gebruik van jeugdhulp is afgelopen jaren steeds gegroeid; ook nemen de investeringen toe door tariefstijgingen als gevolg van onder meer loonontwikkeling en arbeidskrapte.
Het lokale beleidsplan Integraal Jeugdbeleid verwoordt onze ambitie voor alle jeugdigen in Oss; namelijk dat zij opgroeien tot gezonde zelfstandige volwassenen, die zichzelf kunnen redden, voor zichzelf opkomen en meedoen in de samenleving. De aanwezigheid van een stevige pedagogische basis is goed voor alle jeugdigen, en helpt ook beschermend voor de meer kwetsbare jeugd. Concreet werken we in 2025 (verder) aan opbouw van kleinschalige voorzieningen en afbouw Jeugdzorg+, stevige lokale teams die gezinsgericht ondersteunen, bredere toepassing van de Samenwerkwijze voor jeugd, een goede aansluiting onderwijs-jeugdhulp en evaluatie en borging van pilots als het echtscheidingsloket en de aanpak zorgintensieve gezinnen.

Vanuit integratie en opvang zetten we in op:

• Participatie kwetsbare internationale werknemers (arbeidsmigranten): Momenteel voeren Stichting Barka en ONS welzijn een pilot uit gericht op het meedoen van kwetsbare internationale werknemers. Het doel is het verbeteren van het welzijn, de integratie en participatie van de internationale werknemer. De eerste resultaten zijn positief en laten een meerwaarde zien. Er worden kwetsbare arbeidsmigranten geholpen, die we voorheen niet bereikten en onder de radar bleven. We verwachten in de toekomst een groei van het aantal internationale werknemers in Oss, en daarmee ook de vraag naar (preventieve) ondersteuning. Daarom willen we de pilot met een jaar verlengen en in dit jaar inzicht krijgen in de structurele behoefte.
• Huisvesting en integratie vergunninghouders: De huisvesting van vergunninghouders is een wettelijke taak. Het rijk bepaalt jaarlijks hoeveel vergunninghouders onze gemeente moet huisvesten. Tot nu toe slagen we erin om aan onze opgave te voldoen op het vlak van wonen, inburgering, meedoen aan het maatschappelijk verkeer. Dit doen we volgens de Osse aanpak: we zorgen voor woonruimte, goede begeleiding en ondersteuning samen met onze netwerkpartners Vluchtelingenwerk, ONS welzijn, Thuis in Oss, politie, BrabantWonen en Mooiland. Door toename van de taakstelling de komende jaren wordt het steeds moeilijker om deze te realiseren.
• Taalonderwijs: Taal is belangrijk voor de groep nieuwkomers en internationale werknemers. We werken dan ook aan de toegankelijkheid van taalonderwijs voor deze groep, hierbij leggen we de verbinding met programma 2.

We geven hierna de financiële vertaling weer van de speerpunten en de eventuele maatregelen voor besparingsmogelijkheden.  We werken deze posten uit richting de programmabegroting 2025-2028.

Bedragen x € 1.000

Hervormingsagenda Jeugdhulp
De taakstelling van de hervormingsagenda Jeugd bedraagt voor Oss structureel € 1,8 miljoen. We houden er nadrukkelijk rekening mee dat we deze taakstelling niet kunnen realiseren.

De Hervormingsagenda Jeugd bevat een omvangrijk pakket afspraken met als doel de jeugdzorg te verbeteren en financieel gezond te maken. In 2023 hebben de gemeenten gedeeltelijk ingestemd met deze agenda en met de bijbehorende extra financiële middelen en ook met de toekomstige besparingen (taakstellingen). Vertrekpunt voor de Hervormingsagenda is het advies van de Commissie van Wijzen. De hierin opgenomen structurele besparing van landelijk € 1 miljard vanaf 2027 vormt de financiële doelstelling. De maatregelen zoals opgenomen in deze gezamenlijke agenda zijn zo goed als mogelijk kwantitatief gevalideerd. Voor een deel van de maatregelen (ruim € 650 miljoen) is overeenstemming over de mogelijke haalbaarheid van deze maatregelen. Voor de overige circa € 380 miljoen is de raming van een aantal voornemens en maatregelen meer onzeker. Specifiek geldt dat er overeenstemming is dat het Rijk met ondersteuning van gemeenten een nadere afbakening van de reikwijdte van de jeugdhulpplicht vaststelt, wat in belangrijke mate dit laatste deel van de besparing moet realiseren. Voor de uitvoeringskosten van het ministerie krijgen we een landelijke korting.

Het risico voor onze gemeente zit in de realisatie van de hervormingsagenda jeugd in combinatie met de geconstateerde kostenstijgingen.

Opdracht richting de programmabegroting 2025-2028
Verricht nader onderzoek gericht op een verklaring en beïnvloedingsmogelijkheden van de begrotingstekorten Jeugdhulp uit 2023. We onderzoeken veel diepgaander de groei van de uitgaven en wat de mogelijkheden zijn tot kostenbeheersing of kostenreductie.

Opdracht gekoppeld aan de strategische heroriëntatie
We doen meer fundamenteel onderzoek naar kostenbeheersing sociaal domein. We kijken naar daar eerdere rapporten van Lysias voor Jeugd en Wmo en kijken daarbij ook naar eventuele nieuwe mogelijkheden. Daarbij zullen we onder andere de bevindingen uit de eindrapportage van de landelijke commissie Financiële Beheersbaarheid Sociaal Domein (Commissie Sint) en het landelijke netwerk “Grip op het sociaal domein” beoordelen. Dit onderzoek ronden we af met het benoemen van een top drie of top vijf van maatregelen waar we meeste potentieel in zien.
De volgende elementen zullen onderdeel uitmaken van de verkenning van mogelijke aanvullende kostenbeheersende maatregelen:

• Is het mogelijk om de toegang tot jeugdhulp verder te beperken, zonder dat er landelijke wetgeving is met betrekking tot de reikwijdte van de Jeugdwet? Wat zou concreet dan wel\niet meer tot publiek gefinancierde jeugdhulp behoren?
• Is het mogelijk om de trajectduur bij jeugdhulp te beperken en strengere herindicaties te verrichten?
• Ook zullen we verkennen hoe kansrijk de optie is om bijvoorbeeld de vijf of tien meest zorg intensieve en meerjarig duurste personen of gezinnen op een andere manier van ondersteuning en zorg te voorzien (zie bijvoorbeeld de Doorbraakmethode van IPW). Voor we hier op inzetten beoordelen we de mogelijke bijdrage aan kostenbeheersing (dus primaire doel in dit kader is niet ‘verbeteren van zorg\ondersteuning’).

Bij alle maatregelen zullen we, naast de effecten op kostenbeheersing, beknopt het volgende aangeven:

• Wat de impact is op de zorgvraag van inwoners en op de samenleving, en dus ook op aanpalende sectoren als onderwijs, hulpdiensten, crisisdiensten;
• Wat de impact is op de lange termijn, de transformatie en ons dienstverleningsconcept;
• Welke investeringen de maatregel vraagt

Reserve IZA/GALA
In 2023 hebben we rijksmiddelen aangevraagd uit de specifieke uitkeringen (SPUK) voor het Integraal Zorg Akkoord (IZA) en Gezond Actief Leven Akkoord (GALA). Het Rijk heeft een deel van de middelen pas in het najaar 2023 toegekend. We hebben daardoor in zeer korte tijd bestedingsplannen moeten opstellen, hierdoor is in 2023 € 0,9 miljoen vanuit de IZA- en GALA-gelden over. De ambities in het IZA en GALA zijn groot: om de (medische) zorg toekomstbestendig te houden, wordt veel verwacht van het sociale domein. Tegelijkertijd betreft een groot deel van de middelen in de SPUK GALA incidenteel geld, en is nog niet duidelijk hoe de SPUK IZA na 2026 ingericht gaat worden. We streven naar een duurzame systeemverandering.

We stellen voor om voor € 0,9 miljoen een reserve IZA-GALA te vormen. Via deze reserve hebben we meer mogelijkheden om de komende jaren te werken aan duurzame veranderingen. We hebben een bestedingsplan opgesteld voor de komende jaren met de volgende onderdelen:

• Continueren en borgen incidentele GALA-programma's na 2025 en 2026:
  • Dekking voor subsidies aan initiatieven dagontmoeting.
  • Aanpak overgewicht en obesitas.
  • Welzijn op recept.
• Bijdrage aan Proeftuin Oss.
• Personele inzet rond de doelen van IZA en GALA.

De reserve IZA-GALA willen we de komende jaren aanvullen met eventuele toekomstige onderuitputting van gelden vanuit IZA en/of GALA. Het bestedingsplan actualiseren we jaarlijks. Als er middelen over zijn, laten we deze vrijvallen.

Participatie internationale werknemers
Voor 2023 en 2024 was € 50.000 per jaar incidenteel beschikbaar voor uitvoering van deze pilot. Dit  bedrag blijkt in de praktijk niet voldoende vanwege de groeiende vraag en omdat er geen rekening was gehouden met vrijwilligersvergoedingen, reiskosten, et cetera. Voor verlenging van de pilot stellen we voor om een bedrag van € 60.000 beschikbaar te stellen in 2025. We betalen dit financieren uit de reserve Wonen Welzijn Zorg.