Programma 2. Werk, inkomen en onderwijs

Onze samenleving staat voor grote veranderingen. Door ontwikkelingen op demografisch gebied, vooral de vergrijzing en ontgroening, zien we dat ons systeem van sociale zekerheden onder druk komt te staan.
De zorgvraag neemt de komende jaren toe en wordt vaak ook nog complexer. Waar we de afgelopen decennia vanuit de overheid ondersteuning boden aan het individu is het nu en in de toekomst noodzakelijk dat ook onze inwoners elkaar ondersteunen. Dit is niet alleen noodzakelijk vanuit een kostenperspectief, we moeten schaarste herverdelen, maar ook vanuit het perspectief van een krappe arbeidsmarkt. We hebben iedereen nodig.

Als gemeentelijke overheid willen we ondersteuning bieden om voor iedere inwoner meedoen mogelijk te maken. Wij werken aan een veerkrachtige en inclusieve samenleving in Oss.
In het sociaal domein doen we dat vanuit de volgende waarden:

• Mens centraal. Inwoners willen zoveel mogelijk eigen regie en verantwoordelijkheid over hun leven en hun leefomgeving. Zij doen en kunnen veel zelf en samen met hun omgeving. We sluiten daarom aan bij de mensen en wat zij aanvullend nodig hebben.
• Nabijheid. Wij zijn makkelijk benaderbaar. Ondersteuning is nabij en waar mogelijk ingebed in de sociale structuur in de dorpen en wijken.
• Eenvoud. We werken vanuit de bedoeling en doen wat nodig is, passend bij de inwoner en zijn mogelijkheden. We maken steeds de afweging hoe we administratieve processen voor inwoners, onze samenwerkingspartners en de gemeentelijke organisatie kunnen vereenvoudigen.
• Vakmanschap en partnerschap. Onze medewerkers zijn deskundig, hebben de juiste competenties en blijven leren. Ze zijn hierbij in staat waarderend en zonder vooroordeel het gesprek aan te gaan. Ondersteuning voor onze inwoners geven samen met partners vorm. We bouwen aan netwerken en participeren hier actief in. Professionals vanuit verschillende afdelingen en organisaties en inwoners werken waar nodig integraal samen. Hierbij is de Samenwerkwijze uitgangspunt .

Vanuit deze waarden werken we aan ons dienstverleningsconcept, onze werkprocessen, aan de vakmanschapsontwikkeling van onze professionals, en aan onze digitaliseringsagenda. Naast passende dienstverlening aan onze inwoners en de transformatie van het sociaal domein sturen we op de betaalbaarheid van het geheel.

Inhoudelijk onderschrijven we de landelijke agenda voor het sociaal domein. Dat betekent investeren in herstellen van bestaanszekerheid, vergroten kansengelijkheid en gezond leven makkelijker maken.

Bij bestaanszekerheid gaat het om de zekerheid van voldoende en voorspelbaar inkomen via werk of anderszins om mee te kunnen doen in de samenleving. Ook zekerheid van betaalbaar wonen, toegang tot betaalbare zorg en de mogelijkheid om een financiële buffer op te bouwen zijn noodzakelijke voorwaarden om je als mens te ontwikkelen en te participeren in de samenleving. We werken daarom aan een inclusieve arbeidsmarkt met mogelijkheden voor mensen om te werken naar vermogen. Daarbij bieden we ondersteuning als mensen stress ervaren op het gebied van bestaanszekerheid. Het nieuwe beleidskader Aanpak Geldzorgen, maar ook de nieuwe participatiewet moeten daarin helpen.
Om de kansen op meedoen te vergroten investeren we in onderwijs. Zowel in de aansluiting op de arbeidsmarkt als met onderwijsinstellingen. We streven naar inclusief onderwijs en kinderopvang en passende ondersteuning voor jeugdigen en jongvolwassenen. Daarbij zijn basisvaardigheden op het gebied van taal, rekenen en digitaal gebied van groot belang. Dit vertaalt zich in de aanpak laaggeletterdheid en geslaagde inburgeringstrajecten. Allemaal opgaven waaraan wij in dit programma werken.

Er is een enorme krapte op de arbeidsmarkt; vanuit ons regionale arbeidsmarktbeleid zetten we volop in om werkgevers daarbij te helpen en zoveel mogelijk mensen aan het werk te houden en te krijgen. Voor duidelijkheid naar inwoners en werkgevers hebben we sinds begin 2023 regionaal 1Werkcentrum opgezet, waar iedereen met vragen over werk terecht kan. Inmiddels werken we eraan om andere regionale loketten zoals het WSP (Werkgeversservicepunt) en Leerwerkloket ook hieraan toe te voegen. Dit is een voorbeeld in de landelijke Hervorming Arbeidsmarktinfrastructuur.
Tegelijkertijd zien we dat niet iedereen makkelijk aan het werk kan. Voor deze inwoners, jong en ouder, bieden wij ondersteuning op zoek naar een passende werkplek. Het overgrote deel van de mensen met een bijstandsuitkering heeft een zeer grote afstand tot de arbeidsmarkt; toeleiding naar werk is dan niet aan de orde en wij bieden vooral ondersteuning gericht op meedoen in de samenleving. Ook vanuit de wet Inburgering begeleiden we een groeiende groep statushouders/inburgeraars. Voor hen zetten we in op het bereiken van een zo hoog mogelijk taalniveau gecombineerd met maatschappelijke participatie en indien mogelijk werk of onderwijs. Het zijn langdurige trajecten.
Een belangrijke samenwerkingspartner is ons sociaal ontwikkelbedrijf IBN. In het partnership gemeenten-IBN maken we regionale afspraken over dienstverlening aan kwetsbare werkende mensen. Niet alleen volgen we de ontwikkeling daarvan nauwlettend, ook zijn we gestart met verkenning van invulling van de partnership voor de langere termijn. In 2025 willen we de visie van de 6 gemeenten over de toekomst van het partnership gemeenten-IBN in 2035 laten vaststellen.

We willen dat Oss sterk staat voor de arbeidsmarkt van de toekomst. Meegaan met technologische innovatie, digitalisering, robotisering en de impact van globalisering op de lokale arbeidsmarkt vraagt om een sterke leer- en ontwikkelcultuur. En om een flexibele houding van inwoners en ondernemers. Vanuit arbeidsmarktbeleid wordt daarom ingezet op een Leven Lang Ontwikkelen. Dit zorgt voor een basis dat iedereen op een passende manier mee kan doen op de arbeidsmarkt en/of in de maatschappij. Ook draagt leven lang ontwikkelen bij aan het verschuiven van baanzekerheid naar werkzekerheid.
Een Leven Lang Ontwikkelen raakt het sociaal en economisch domein. Om deze opgave vorm te geven zetten we gezamenlijk in op de verbinding tussen onderwijs, ondernemers, maatschappelijke instellingen, Talentencampus en inwoners. Daarbij werken we aan duurzame inzetbaarheid op de arbeidsmarkt en het boeien en binden van talenten om op alle niveaus, om zo de economische ontwikkeling te versterken.
De opgave Leven Lang Ontwikkelen is onderdeel van de Lerende Stad Oss (Unesco Learning City).

Het recent vastgestelde beleidskader voor de aanpak van geldzorgen 2024-2028 vormt de basis van onze inzet op het voorkomen en verminderen van armoede- en schulden in Oss. Voor iedereen in Oss willen we meedoen mogelijk maken door hen bestaanszekerheid te bieden binnen onze mogelijkheden.  
Inwoners met een inkomen rond het sociaal minimum, die tijdelijke financiële ondersteuning nodig hebben,  kunnen op ons rekenen dankzij minimaregelingen en de inzet van onze subsidiepartners. Daarbij kijken we waar we een stap extra moeten doen, zoals we recent gedaan hebben bij het verhogen van de regeling Meedoen is Belangrijk en de vergoedingen via AZOSS.
De verbeteringen rondom stress sensitieve en begrijpelijke informatievoorziening breiden we uit, bijvoorbeeld door gemeentelijke brieven te herschrijven, heldere teksten op de gemeentewebsite te plaatsen en meer gebruik te maken van animaties.
Schulden willen we voorkomen en verminderen, ongeacht de achtergrond of hoogte van de betalingsachterstand. Dat vraagt om passende dienstverlening en aandacht voor bijzondere groepen zoals jongeren en zelfstandig ondernemers. Concreet voegen we komend jaar budgetcoaching -na evaluatie van de pilot- toe aan ons hulpaanbod en breiden we de aanpak vroegsignalering uit.

Onze missie en ambitie is om zoveel mogelijk inwoners de kans te geven om hun basisvaardigheden te verbeteren via een laagdrempelig en bereikbaar aanbod aan taal- en rekenonderwijs en training van digitale vaardigheden. Om deze mensen te bereiken versterken we ons taalnetwerk en stemmen we vraag en aanbod af. Daarvoor is een sterk en bereikbaar DigiTaalhuis nodig, die we met diverse Digipunten in de gemeente verder willen uitbreiden. We herijken ons beleid Meedoen Begint bij de basis. Speciale aandacht besteden we de komende jaren aan digitale inclusie, jongeren en participatie van werkgevers om de basisvaardigheden van hun werknemers te verbeteren.
Naast activiteiten om basisvaardigheden bij te spijkeren, vinden wij een bredere aanpak belangrijk. Daarbij kijken wij ook naar de basis; er is een toename van jeugdigen die onvoldoende kunnen lezen als ze het onderwijs verlaten. ‘Oss Leest!’ is al voor kinderen en jongeren beschikbaar; wij verkennen of er nog meer nodig is. Ook dit past bij onze ambities van de Lerende stad Oss (Unesco Learning city).

Wij zetten ons in om samen met samenwerkingspartners uit onderwijs, kinderopvang, jeugdhulp, zorg, cultuur en sport in om gezinnen te ondersteunen en kinderen, jongeren te helpen op weg naar een gelijkwaardige deelname aan de samenleving. Hoewel het huidige voorzieningenniveau op peil is staan we voor de opgave inclusiever onderwijs en inclusievere kinderopvang vorm te geven. Dit krijgt een extra impuls met de “Werkagenda Route naar inclusief onderwijs 2035” van het Ministerie van Onderwijs. Doel vanuit dit meerjarenprogramma is meer kinderen en jongeren met en zonder beperking of ziekte, met en zonder extra onderwijsondersteuning samen naar school en opvang te laten gaan. Dit vraagt veel. Zowel professionals uit onderwijs en kinderopvang, als de ondersteuningsstructuur met jeugdhulp en huisvesting van onderwijs en kinderopvang, krijgen er mee te maken. Daarom staat dit en komend jaar in het teken van een ‘Inclusie-dialoog’ met alle samenwerkingspartners om de ambitie en betekenis hiervan te vertalen naar de praktijk.

Hiernaast zetten we de lopende programma’s voort en breiden uit waar het kan. Dat betreft onder meer het Osse onderwijskansenbeleid. De voor- en vroegschoolse educatie (vve), taalstimulering (inclusief Bibliotheek op school) en de verlengde, verrijkende schooldagen (Kodoss) maken hier deel van uit. Ook werken we verder aan de verbinding tussen onderwijs en jeugdhulp.
Verder investeren we samen met enkele schoolbesturen voor het basisonderwijs in vernieuwing van het burgerschapsonderwijs. Dit betreft een landelijke pilot waarin gemeente Oss onder meer samen met de VNG en de ‘Coöperatie Leren voor Morgen’ actief burgerschap en bevordering cohesie op een andere en nieuwe manier gaan vormgeven. Deze activiteiten passen ook bij de Lerende stad Oss (Unesco Learning city).

De gemeente heeft voor onderwijshuisvesting een zorgplicht en is verantwoordelijk voor passende nieuwbouw en uitbreiding. Samen met de schoolbesturen hebben we in het Integraal Huisvestingsplan (IHP) de langetermijnvisie voor onderwijshuisvesting opgesteld. Het IHP geeft inzicht in de stand van onderwijshuisvesting en helpt om strategische keuzes te maken. Door veranderende leerlingenaantallen hebben we te maken met groei en krimp. Waar mogelijk benutten we leegstaande vierkante meters, verhuren we ruimtes en bouwen we flexibel. We bouwen bijna geen solitaire schoolgebouwen meer, maar kindcentra met onderwijskundige partners.
Voor onderwijshuisvesting zijn diverse projecten in onderzoek en uitvoering in 2024 en 2025: de vervangende voorziening voor De Lockaert, De Polderhof en SBO Het Baken. Ook werken we aan het project Kindlandschap De Eiber om een vervangende voorziening voor de basisscholen in Megen/Macharen/Haren te realiseren. Daarnaast realiseren we een verbouwing voor Mozaïek in MFA Meteoor, voor De Evenaar en ’t Kleurenbos in MFA Noorderlicht en voor Hub Noord-Brabant. Tot slot zijn we bezig met de planvorming voor het (voortgezet) speciaal onderwijs, een basisschool in de nieuwe wijk Amsteleind en de huisvesting van de basisscholen in de Schadewijk.

We geven hierna de financiële vertaling weer van de speerpunten en de eventuele maatregelen voor besparingsmogelijkheden.  We werken deze posten uit richting de programmabegroting 2025-2028.

Bedragen x € 1.000

MIP Onderwijshuisvesting
We hebben een inschatting gemaakt van de verwachte investeringskosten voor de projecten voor maatschappelijk vastgoed voor komende planperiode. Dit werken we richting de programmabegroting 2025-2028 verder uit in het Meerjaren Investeringsplan (MIP). Hierin staat een is een flinke toename van de investeringen te zien in de jaren 2025 tot en met 2028. Vooral in de jaren 2027 en 2028 voorzien we mogelijk forse investeringen in onderwijshuisvesting. In die jaren verwachten we investeringen van jaarlijks tussen € 25 en € 30 miljoen.
Op basis van de huidige planning verwachten we dat we de jaarlijkse investeringskosten tot en met het jaar 2027 op kunnen vangen binnen de begroting, Vanaf 2028 verwachten we een jaarlijks tekort van minimaal € 0,7 miljoen (dit zal mogelijk verder stijgen de jaren erna) wanneer we alle plannen uitvoeren.

Opdracht richting de programmabegroting 2025-2028
Gezien de financiële positie stellen we voor om de opdracht mee te geven om een aantal scenario's/opties uit te werken richting de programmabegroting 2025-2028:
1. Een actueel investeringsplan met de benodigde investeringen (dit kost dus ongeveer € 0,7 miljoen extra).
2. Een voorstel voor een investeringsplan waar géén kostenstijgingen uit voortkomen.
3. Een voorstel voor investeringsplan waarbij de kostenstijgingen beperkt blijven tot 50% van het eerder genoemde bedrag van € 0,7 miljoen.
Richting de begroting kunnen hier dan keuzes in gemaakt worden.

Basisvaardigheden
We stellen voor om extra te investeren in basisvaardigheden. We willen uitbreiden met een Digipunt in Lith en mogelijk later in Geffen. De uren van de taalconsulent zijn dan niet toereikend en deze willen we dan naar 16 uur brengen. Een Digipunt heeft minstens een spreekuur per week, een taalcafé en een Klik en Tik-training. Dit zou jaarlijks € 20.000 extra kosten. De opdracht is om dit te betalen uit bestaande budgetten.
Voor het bekostigen van onze beleidsambities blijven we afhankelijk van de decentralisatiegelden vanuit de centrumgemeente. Dit is onze beleidsruimte om te kunnen uitvoeren. De gelden worden mogelijk geïntegreerd in de doeluitkering Educatiemiddelen, maar tot 2028 blijven ze beschikbaar. Daarna ontstaat mogelijk een nieuwe situatie, waarvoor een nieuw beleidskader nodig zal zijn. Intussen blijven we ook kijken naar inverdienmogelijkheden, zoals bijvoorbeeld externe subsidiemogelijkheden of goedkopere opties in het aanbod. Disclaimer bij de educatiemiddelen en decentralisatiegelden is dat de centrumgemeente deze jaarlijks op basis van een verdeelsleutel en de aanvraag van de afzonderlijke gemeente vaststelt. De bijdrage kan dus fluctueren.