Midterm review Samen duurzaam vooruit

Inleiding
Op 19 mei 2022 presenteerden we u met trots het coalitieakkoord Samen Duurzaam Vooruit. Inmiddels zijn we 2 jaar verder en halverwege deze raadsperiode. In deze midterm review staan we hierbij stil en geven aan wat de piketpalen zijn die we al hebben kunnen slaan en waar de uitdagingen liggen voor de komende twee jaar.

We zijn trots op wat we al bereikt hebben maar we zien ook forse uitdagingen. De belangrijkste uitdaging voor komende jaren zal voortkomen uit de schaarste die we zien in geld, personeel (arbeid), ruimte en energie (netwerk). Dit zal als een paraplu terugkomen in alles wat we gaan doen en waar we tegenaan gaan lopen. We lichten dit als eerste toe.

Vervolgens zullen we per hoofdstuk uit het coalitieakkoord een reflectie geven over waar we trots op zijn, welke mijlpalen we zien en de belangrijkste uitdagingen en ambities voor de komende twee jaar.

Verdelen van schaarste als rode draad
We presenteerden in 2022 een coalitieakkoord op hoofdlijnen zodat we mee zouden kunnen bewegen in onzekere en veranderende tijden. Dit was onder andere vanwege de oorlog in Oekraïne en ook economisch was er al een vooruitzicht op mindere tijden. Inmiddels is het niet alleen meer oorlog in Oekraïne maar ook tussen Israël en Hamas en de economie staat onder druk. Daarnaast is het wachten op een nieuw kabinet en de koers die zij gaat varen.

Gemeenten worden op allerlei fronten geconfronteerd met schaarste. Waar een onderdeel van besturen eerder vooral het verdelen van de middelen was, gaan we steeds meer naar de grote uitdaging van het verdelen van de schaarste. De schaarste waarmee we nu als gemeenschap en gemeente mee te maken hebben, is veel groter dan eerder. Er is een gebrek aan geld, personeel (arbeid), netwerkcapaciteit en ruimte.

Dit maakt dat we voor vragen staan hoe we onze ambities kunnen realiseren terwijl we eigenlijk al beperkte middelen hebben om onze wettelijke taken uit te voeren. En ook waar geld niet het probleem is, zien we dat er problemen zijn. Capaciteitsvraagstukken bij ons en onze partners zorgen ervoor dat de uitvoering onder druk kan komen te staan. In steeds meer sectoren zien we dat het lastig is om aan goed gekwalificeerd personeel te komen. Binnen onze eigen organisatie, maar ook bij onze (zorg)partners zien we dit terug en legt dit een druk op de uitvoering.

Daarnaast wordt Oss niet groter terwijl er wel behoefte is aan meer beschikbare ruimte voor wonen, groen en natuur, voor de economie en om te recreëren. Hoe verdelen we deze ruimte en hebben we oog voor ieders belang?

De schaarste van energie (netwerk) wordt ook steeds zichtbaarder. Hoe gaan we er mee om dat ruimtelijke projecten in de wacht komen te staan omdat er niet genoeg capaciteit is op het net?
Daarom zien we het verdelen van de schaarste als grootste uitdaging waar we de komende jaar voor komen te staan. Dit heeft zijn effect op alle vraagstukken en ambities waar we mee aan de slag zijn en gaan.

Kracht en vertrouwen samen versterken

• Ambitie

‘De gemeente Oss ontwikkelt zich de komende jaren tot een stevige middelgrote woon-en werkgemeente. We profiteren van de aantrekkingskracht van wonen in een stad of dorp met aansprekende voorzieningen, gecombineerd met een prachtig buitengebied. Daar past een andere manier van werken bij. Krachtiger, vanuit de wens van de samenleving, in netwerken die belangrijk zijn voor de Osse ambities om onze lange termijndoelstellingen te behalen.
Daarnaast willen we het vertrouwen van de inwoners in het lokaal bestuur versterken. We zien de lage opkomst bij de gemeenteraadsverkiezingen als een belangrijk signaal. Belangrijke kernwaarden voor ons als bestuur zijn: zichtbaar, betrouwbaar en realistisch. Doen wat je zegt en zeggen wat je doet!’

• Reflectie

In het verdelen van de schaarste is het betrekken van onze inwoners van groot belang. Zeker in tijden waarin het vertrouwen in de overheid minder wordt. Als gemeentebestuur en hoeder van het algemeen belang doen we dit vanuit onze maatschappelijke opgave en moeten we hier verantwoordelijkheid in pakken. We zijn hier afgelopen jaren continu mee bezig geweest, we doen ons best om zichtbaar en benaderbaar te zijn.
Via onder andere de intaketafel, het stadsdebat en burgerpanels voeren we het goede gesprek met onze inwoners.
We proberen burgerinitiatieven goed te omarmen. Het Urban Ox Park een prachtig voorbeeld van een impactvol burgerinitiatief dat goed loopt.
We zien ook een uitdaging op het gebied van dialoog en het betrekken van onze inwoners. Bij discussies over grote maatschappelijke opgaven hebben we onze verantwoordelijkheid genomen, bijvoorbeeld bij de vluchtelingenopvang en duurzame polder. Dit zijn voorbeelden van dossiers waar de meningen en overtuigingen verdeeld zijn en soms partijen tegenover elkaar staan. We gaan als bestuur dit soort gesprekken niet uit de weg en zijn we zo transparant mogelijk over onze afwegingen. Maar dit betekent dan ook dat we moeten accepteren dat niet iedereen het hiermee eens hoeft te zijn.

De gemeenteraad betrekken we tijdig in het proces. We deden dat bijvoorbeeld bij de Omgevingswet, via benen-op-tafelsessies, meer opiniërende besprekingen en via de meerjarige raadsagenda. Ook voor de komende 2 jaar blijft dit van groot belang zodat de raad de juiste kaders mee kan geven over het verdelen van de schaarste.

De afgelopen twee jaar hebben we grote stappen gezet in onze profilering in Noord-Brabant en richting het Rijk. We hebben een goed verhaal weten neer te leggen over wie we zijn als stad. Dat verhaal staat als een huis bij onze inwoners en de provincie en het Rijk. We zijn aangesloten bij de B7 en zijn goed verbonden bij relevante netwerken (VNG/B7/G40/etc.). Dit is voor ons van groot belang omdat de uitdagingen waar we voor staan zijn niet door ons alleen op te lossen.

De organisatie is verder gegroeid in een sterke en dienstverlenende organisatie. De krapte op de arbeidsmarkt blijft hier wel een uitdaging om voldoende strategische capaciteit en uitvoeringskracht te hebben voor al onze ambities. Deze krapte zorgt ervoor dat het naar de toekomst vaker noodzakelijk is om nadrukkelijk prioriteiten te stellen. Onze ambitie blijft ook om meer te sturen op integraliteit en nog meer aandacht te hebben voor hoe de organisatie nog meer naast onze inwoners en bedrijven/instellingen kan gaan staan.

Meedoen

• Ambitie

Wij zetten in op een inclusieve samenleving waarin iedereen mee kan doen, ongeacht je talent of beperking. In een inclusieve samenleving luisteren we met respect naar elkaar en vinden samen een oplossing voor problemen. Om de beweging naar de inclusieve samenleving verder te stimuleren, richten we onze acties op drie onderwerpen: werk, kansengelijkheid en armoede. Het huidige beleid op deze onderwerpen is succesvol. We bouwen op dit fundament verder. Daarbij willen we ook rekening houden met en inspelen op, een economie die mogelijk afkoelt. We gaan in ons beleid uit van vertrouwen, maar misbruik van sociale voorzieningen pakken we aan.

• Reflectie

We zijn trots op ons nieuw beleidskader voor armoede en schulden en de extra budgetten die hiervoor beschikbaar zijn gesteld. Niet alleen de koerswijziging die hier uit voort is gekomen, maar ook hoe het proces is verlopen. We gaan de komende jaren verder met de uitvoering en sturen indien nodig bij om onze inwoners de juiste ondersteuning te bieden.  

Daarnaast zien we dat bij de landelijke herziening van de Participatiewet we als Oss (en de regio) als voorbeeld dienen. We hebben zaken eigenlijk al doorgevoerd. Daar mogen we, als gemeente Oss en als regio, erg trots op zijn.

Verder zijn er flinke stappen gezet op het gebied van samenwerking tussen onderwijs en het ondernemersveld. Deze partijen voelen de urgentie om samen te werken en de uitdagingen richting de toekomst samen op te pakken. Hier zijn we als gemeente ook goed bij aangesloten.

Een uitdaging ligt nog bij het goed aansluiten bij de jeugd uit het voortgezet onderwijs. Sinds de coronacrisis is het ontmoeten tussen jongeren erg veranderd. Het blijft voor ons (en de scholen) een opgave om hier goed bij aan te sluiten.  

Ondersteunen

• Ambitie

Voor de Wmo en de jeugdhulp bouwen we voort op de huidige beleidslijnen. Soms kunnen inwoners zich niet zelf of met hulp van hun omgeving redden. We zoeken dan samen met de inwoner naar oplossingen. Dit doen we integraal, vanuit verschillende vakgebieden: werk en inkomen, welzijn, zorg, veiligheid en schuldhulpverlening. We werken ook intensief samen met andere partners, bijvoorbeeld huisartsen. De focus ligt op passende ondersteuning voor onze inwoners. Liefst licht en praktisch in de eigen leefomgeving, zwaarder en specialistisch als dat nodig is. Regels zijn vooral ondersteunend en niet leidend. Met als doel verdere transformatie van het sociaal domein en kostenbeheersing in de toekomst.

• Reflectie

Voor Wmo en Jeugdzorg hebben we eerder ingezette lijnen voortgezet. We zijn blij met de soepele samenwerking binnen de regio en de rol die we hier vervullen. Ook zijn we tevreden over hoe we de  vluchtelingenopvang realiseren. De gemengde opvang die we hebben en de fantastische inzet van Thuis in Oss maakt dat we grip hebben op wat we doen en hoe we het doen. Het blijft van belang hierin te investeren zodat we in de toekomst ook de regie blijven houden.
Ook zijn we positief over de samenwerking en de resultaten uit de Proeftuin Ruwaard. We zien positieve effecten voor onze inwoners. Deze werkwijze hebben we in 2024 verbreed naar de wijk Ussen.

Ook zien we binnen dit thema nog forse uitdagingen. De belangrijkste voor ons zijn:

• De betaalbaarheid van de zorg is een flinke uitdaging en we komen hierdoor voor lastige keuzes te staan. Vooral bij jeugdhulp is de betaalbaarheid een groot probleem en de sturing hierop zal komende jaren een onderwerp zijn waar we mee aan de slag moeten. Dit gekoppeld aan de hervormingsagenda Jeugd. Het zal er toe leiden dat we keuzes moeten maken in bereik en financiering.
• Meer inzetten op de verbinding tussen Wmo en jeugdhulp, inzetten op meer substitutie door voorzieningen meer collectief en voorliggend in te zetten en op laagdrempelig ontmoeten.
• Wonen met kwaliteit, ook voor beschermd wonen en arbeidsmigranten.
• Integraal Zorgakkoord (IZA)/ Gezond en Actief leven Akkoord (GALA) vormt ook een belangrijke uitdaging. Zeker gekoppeld aan de landelijke incidentele gelden is het lastig om de stelseltransities in gang te zetten. Belangrijk om hier samen met partners/huisartsen/ziekenhuizen op te trekken.

Samenleven

• Ambitie

Een goed functionerende woon- en leefomgeving beschikt over goede (wijk) voorzieningen, een aantrekkelijke groene openbare ruimte en een breed sport- en cultuuraanbod. Door hierin te investeren, stimuleren we een gemeenschap waarin iedereen mee kan doen en inwoners elkaar een handje helpen in het leven. Ook leidt dit ertoe dat inwoners meer in beweging komen en gezonder gaan leven. Dat kan de druk op ondersteunende zorg verminderen. Je thuis en veilig voelen in je buurt is van wezenlijk belang. De druk op de woon- en leefomgeving neemt de laatste jaren toe. Dat vraagt extra aandacht.

• Reflectie

We hebben afgelopen periode weer verdere stappen gezet op het gebied van voorzieningen en leefbaarheid zodat iedere inwoner mee kan doen. Denk aan het Slotje, sport en ontmoeten in Macharen, Overlangel, het Wijkcentrum in Ussen en het Urban Ox Park. Ook voor het nieuwe Golfbad zijn belangrijke stappen gezet.

Bij een aantal van deze ontwikkelingen blijft de betaalbaarheid wel spannend gezien de krapte van financiële middelen. Voor nieuwe wensen is deze financiële krapte ook een grote beperking. We zijn genoodzaakt om scherper te prioriteren.

Voor laagdrempelig ontmoeten ligt de uitdaging met name op de methodiek van maatschappelijk en financieel rendement. Die zal ons moeten helpen om keuzes te maken voor verdere ondersteuning en borging van de activiteiten. Ook hier is de schaarste een beperkende factor.

Voor evenementen zien we nog steeds een spanning tussen de meedenkende en toezichthoudende rol van de gemeente. Het is de uitdaging om het anders denken echt in de praktijk toe te passen om invulling te geven aan het vastgestelde beleid. Mooie evenementen waarbij oog is voor ondersteuning van vrijwilligers, veiligheid en het beperken van overlast is het uitgangspunt.

In het kader van verenigingen hebben we vrijwilligerswerkbeleid vastgesteld. Hierop kunnen we voortbouwen. De invulling hiervan volgt de komende jaren.

Voor de komende periode is het herijken van het subsidiebeleid nog een van de uitdagingen.

We zijn trots op de stappen die we hebben gezet voor de bouw van het nieuwe theater. Daarnaast hebben we de ambitie om voor de culturele organisaties Muzelinck en Groene Engel duidelijkheid te bieden voor de toekomst en daar een passende financiering voor te regelen. Over hoe die toekomst er uit ziet gaan we nog nadrukkelijk het gesprek aan met de gemeenteraad.

De uitdagingen op het gebied van veiligheid zijn groot. We pakken dit vanuit verschillende disciplines en met verschillende partners op. Maar ook hier lopen we aan tegen gebrek aan middelen en capaciteit bij onder andere de politie. We zien dat zelf ook bij ons team voor toezicht en handhaving. De capaciteit is beperkt en de vraag voor toezicht en handhaving op allerlei terreinen groot. Dit maakt dat we nog duidelijker moeten maken waar we op inzetten bij toezicht en handhaving en waar niet.

Economie

• Ambitie

De gemeente Oss kent een gevarieerde economische bedrijvigheid, die zichtbaar is op bedrijventerreinen, in stadcentra, wijken, dorpen en ons buitengebied. De brede variatie in ons midden- en kleinbedrijf maakt ons minder kwetsbaar bij schommelingen en in crisissituaties. We willen de gemeente Oss ontwikkelen tot een moderne maakstad en profileren ons als dé pharmastad van Nederland. We streven er naar dat het aantal arbeidsplaatsen in balans is met de omvang van onze beroepsbevolking. We stimuleren dit door meer te focussen op de samenhang van wonen, werken en mobiliteit. Leidend blijft de economische strategienota 2021-2025 waarin de zes ambities staan voor duurzame innovatie en toekomstige werkgelegenheid. Een belangrijk uitgangspunt is dat we niet alleen economische groei nastreven, maar ook brede welvaart. Oftewel een goede balans tussen economische groei, gezondheid, onderwijs, duurzaamheid en leefbaarheid.

• Reflectie

Onze activiteiten op het gebied van economie pakken we samen met de ondernemers en bedrijven van Oss op. We voelen gezamenlijke verantwoordelijkheid voor de uitvoering van de economische strategienota. We hebben forse stappen gezet in de ondersteuning van Pivot Park met Grizzly en mogelijk later Racoon. Daarnaast is Vorstengrafdonk vol en gaan we investeren in de haven.

Een grote uitdaging is hier ook de schaarste op het netwerk, met veel bedrijven op de wachtlijst voor het net. Ook voor de ontwikkeling van Heesch West is deze schaarste op het net een grote uitdaging. Dit heeft onze aandacht. De schaarste van ruimte heeft een effect op de zoektocht naar nieuwe bedrijventerreinen waar veel behoefte aan is. We zetten in op deze zoektocht, wetende dat dit een lang traject gaat worden.

De ontwikkeling van het stadcentrum loopt en laat concrete resultaten zien Het Walkwartier heeft het hoogste punt bereikt. Voor de komende periode is het een uitdaging om te komen tot goede afronding van het Warenhuis. We zetten hier, samen met de partners, onze schouders onder.

We geven ruimte aan landbouw, maar ook geven we aan dat niet alles overal kan. De polder blijft primair agrarisch gebied. Dit doen we onder andere via het Agrarisch Collectief Oss (ACO).

Op het gebied van toerisme en recreatie zetten we mooie stappen. De Geffense Plas is getransformeerd naar Strand Tien. Komende periode gaan we verder aan de slag met het samenbrengen van de toeristische informatiepunten.

Wonen en mobiliteit

• Ambitie

De gemeente Oss is een aantrekkelijke gemeente om in te wonen, werken en recreëren. We groeien de  komende jaren door naar een gemeente met meer dan 100.000 inwoners. Oss is aantrekkelijk omdat er in de gemeente ‘voor elk wat wils is’. We hebben stad(jes), dorpen, goede voorzieningen, een gevarieerde economische bedrijvigheid en een aantrekkelijk buitengebied. Om dit aantrekkelijke vestigingsklimaat in stand te houden, is het van belang dat we tegemoet komen aan de woonvraag van verschillende doelgroepen en duurzaam verbonden blijven met de regio en daarbuiten via water, weg en spoor.

• Reflectie

We zijn enorm trots op de voortgang op het gebied van wonen. We hebben de basis gelegd voor de bouw van mogelijk ruim 2.500 woningen. De noodzaak was en is hier groot en de samenleving vraagt om oplossingen. We hebben hier de regie gepakt. Dit heeft geresulteerd in de vele bestemmingsplannen die zijn opgesteld. Binnen deze bestemmingsplannen hebben we afspraken gemaakt over de doelgroepen die van belang zijn, zoals jongeren en ouderen. Ook samen met de wooncorporaties hebben we goede afspraken gemaakt.  

We gaan niet alleen door met het maken van plannen, maar zetten ook volop in op de uitvoering. Daarin is het  van belang dat we niet alleen woningen bouwen, maar dat we vooral gemeenschappen bouwen. Dit blijft binnen de stad en in de dorpen en kernen van belang.

De schaarste van ruimte en het verdelen daarvan blijft een grote uitdaging. Oss wordt niet groter, maar de vraag naar ruimte wel. We blijven hier komende jaren het gesprek over aangaan om hier duidelijke keuzes in te maken.

Daarnaast hebben we forse stappen gezet met de Spooragenda. We zijn gestart met het vertellen van het verhaal en laten zien hoe het totaalplaatje van de verstedelijking eruit ziet. We hebben een verhaal gemaakt dat hout snijdt. We zien dat onze inwoners, maar ook de provincie Noord-Brabant en het Rijk dit omarmen. Dat is van groot belang voor de realisatie van de plannen.

Via de koersnota Mobiliteit hebben we onze visie vastgelegd. Het is nu zaak om plannen verder concreet te maken en in te zetten op duurzame mobiliteit.

Klimaat en energie

• Ambitie

Onze leefomgeving van wonen, werken en mobiliteit verandert. Een van de redenen hiervan is dat het klimaat door menselijke activiteiten blijvend verandert. De lange termijn oplossing hiervoor is simpel: van de fossiele brandstoffen af. Als gemeente moeten we nu keuzes maken om onze lange termijn doelstellingen te behalen: in 2050 zijn we als gemeente klimaat adaptief en energieneutraal.

• Reflectie

Via de koersnota Klimaatadaptatie hebben we de richting bepaald voor de komende jaren. Dat is voor ons een belangrijke mijlpaal. De vervolgstap is de uitvoering. We hebben de uitvoeringsagenda opgesteld met de mensen en partners uit het veld om te komen tot een zo optimaal mogelijk plan. We gaan dus nu snel aan de slag met de uitvoering.

Het herzien van het afvalbeleid is nog een uitdaging voor de komende jaren. We hebben de afgelopen jaren stappen gezet maar het is belangrijk om het verder door te ontwikkelen.

Voor de energietransitie zijn de ambities en de uitdagingen groot. De ambities, die we deels krijgen opgelegd, staan onder grote druk door de onder andere netwerkcongestie, vertragingen door de juridische geschillen- en beperkte middelen (geld en capaciteit). Door beperkte financiële middelen staat ook de ambitie van het verduurzamen van het eigen vastgoed onder druk. We stellen het beleid vast en zullen in de uitvoering ervan moeten prioriteren. We blijven hierover met u in gesprek.

Degelijk financieel beleid in onzekere tijden
Een van de grote uitdagingen voor komende jaren is het verdelen van de schaarste aan financiële middelen. Onze ambitie is en blijft degelijk financieel beleid, ondanks het ravijnjaar en de onzekerheden vanuit het Rijk. In Oss hebben we altijd een goede financiële basis gehad. Daar zijn we trots op. We hebben afgelopen jaren sluitende begrotingen gepresenteerd en onze reserves waren op peil. Dit staat voor de komende jaren fors onder druk en deze ambitie lijkt voor de komende jaren niet volledig haalbaar en zullen waarschijnlijk niet ontkomen aan een bezuinigingsoperatie. We blijven hier met u het kritische gesprek over voeren.